Przelew na rachunek powierniczy a prawo do odliczenia VAT

Jako przedsiębiorca i czynny podatnik VAT podpisałem umowę notarialną na zakup lokalu. Z umowy wynika, że zaliczkę i płatności mam wpłacać na rachunek powierniczy dewelopera. Czy powinienem zawsze po otrzymaniu faktury od dewelopera na wartość przekraczającą 15.000 zł zawiadamiać właściwy dla niego urząd skarbowy o wpłacie na jego konto bankowe spoza białej listy? Czy zawiadomienie mam złożyć w momencie wpłaty na rachunek powierniczy, czy w momencie otrzymania faktury? Jak postąpić jeśli wpłaty na rachunek powierniczy dokonał w moim imieniu w ramach pożyczki bank? Czy pomimo zapłaty na rachunek powierniczy mam prawo do odliczenia podatku VAT z takiej faktury?

Z dniem 1 września 2019 r. powstała tzw. biała lista podatników, która zawiera dane o podatnikach VAT, w tym numery rachunków rozliczeniowych w rozumieniu art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 2357 ze zm.) lub imiennych rachunków w SKOK wskazane w zgłoszeniu identyfikacyjnym lub zgłoszeniu aktualizacyjnym i potwierdzonych przy wykorzystaniu STIR. W związku z powyższym rachunki powiernicze (które mogą być prowadzone przez banki zgodnie art. 49 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy - Prawo bankowe) nie są zamieszczane w białej liście podatników.

W myśl art. 117ba § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa, Dz. U. z 2019 r. poz. 900 ze zm.) zapłata za transakcję przekraczającą 15.000 zł na rachunek bankowy spoza białej listy może wiązać się z ryzykiem poniesienia odpowiedzialności solidarnej w VAT za zaległości wystawcy faktury. Odpowiedzialności takiej można uniknąć poprzez złożenie zawiadomienia (za pomocą formularza ZAW-NR) naczelnikowi urzędu skarbowego właściwemu dla wystawcy faktury. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii ogłoszonych z powodu COVID-19 termin na złożenie ZAW-NR wynosi 14 dni od dnia zlecenia przelewu. Regulacja w tym zakresie weszła w życie z dniem 31 marca 2020 r. Dodać należy, że Ministerstwo Finansów w objaśnieniach podatkowych z dnia 20 grudnia 2019 r. w sprawie wykazu podatników VAT wyjaśniło, że: "(...) gdyby (...) wpłata na rachunek powierniczy (...) została potwierdzona fakturą przez podatnika VAT czynnego, nabywca celem uniknięcia negatywnych konsekwencji podatkowych powinien złożyć zawiadomienie do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o dokonaniu płatności na rachunek niezamieszczony w Wykazie (podkreślenie redakcji). (...)" Powyższe stanowisko reprezentowane jest również przez Dyrektora KIS w interpretacjach indywidualnych, np. w interpretacji indywidualnej z dnia 15 stycznia 2020 r., nr 0111-KDIB1-3.4010.459.2019.1.BM.

W związku z powyższym, jeśli wpłata na rachunek powierniczy została potwierdzona fakturą przez dewelopera (podatnika VAT czynnego), to Czytelnik (nabywca - czynny podatnik VAT), aby uniknąć negatywnych konsekwencji podatkowych, powinien złożyć w terminie 14 dni od daty zlecenia przelewu zawiadomienie ZAW-NR do właściwego dla sprzedawcy naczelnika urzędu skarbowego o dokonaniu płatności na rachunek niezamieszczony w białej liście. Warto również podkreślić, że decydujący jest przy tym dzień zlecenia przelewu, a nie obciążenia rachunku nabywcy, uznania rachunku sprzedawcy czy moment otrzymania faktury. Wystarczy jednak, że powyższe zawiadomienie w stosunku do danego rachunku bankowego (powierniczego) Czytelnik złoży tylko raz. Jeżeli dokona kolejnej wpłaty na to samo konto dewelopera (o którym już raz poinformował organy, składając stosowne zawiadomienie) to nie ma on obowiązku ponownie składać ZAW-NR. Zdaniem redakcji powyższe przepisy będą również dotyczyły Czytelnika, jeżeli wpłaty na rachunek powierniczy dokonywane będą w ramach pożyczki udzielonej mu przez bank.

Wątpliwości Czytelnika dotyczą również prawa do odliczenia VAT z faktury, która została przez niego uregulowana przelewem bankowym na rachunek powierniczy. W myśl zasady ogólnej wyrażonej w art. 86 ust. 1 ustawy o VAT, podatnik ma prawo do odliczenia podatku naliczonego w zakresie, w jakim nabywane przez niego towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych. Z tym, że prawo do odliczenia powstaje w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych przez podatnika towarów i usług powstał obowiązek podatkowy, ale nie wcześniej niż w rozliczeniu za okres, w którym podatnik otrzymał fakturę. Dopiero gdy ww. warunki (łącznie) zostaną spełnione, podatnik ma prawo do odliczenia podatku (pod warunkiem niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 ustawy o VAT).

W tym miejscu należy wyjaśnić, że przepisy dotyczące wykazu podatników VAT nie przewidują sankcji w postaci braku możliwości odliczenia podatku naliczonego, jeżeli dokonano zapłaty na rachunek spoza białej listy (np. na rachunek powierniczy). Jednakże przy odliczaniu podatku VAT podatnik powinien dochować należytej staranności w sprawdzeniu swoich kontrahentów (np. sprawdzając czy kontrahent jest czynnym podatnikiem VAT). Ministerstwo Finansów w powyższym zakresie na zapytanie naszego Wydawnictwa w dniu 15 października 2019 r. udzieliło odpowiedzi: "(...) Od 1 stycznia 2020 r. dokonanie płatności należności wynikającej z otrzymanej faktury na kwotę powyżej 15.000 zł na inny rachunek niż zamieszczony w wykazie naraża podatnika na konsekwencje podatkowe w postaci braku możliwości zaliczenia wydatku do kosztów uzyskania przychodu lub zwiększenia przychodów w podatkach dochodowych PIT i CIT oraz odpowiedzialności solidarnej w podatku VAT. Przepisy wprowadzające wykaz podatników VAT nie przewidują natomiast sankcji w postaci braku możliwości odliczenia podatku naliczonego."

Reasumując

Płacąc należności z tytułu transakcji potwierdzanych fakturami na wartość przekraczającą 15.000 zł na konto powiernicze kontrahenta niewskazane w białej liście Czytelnik naraża się na negatywne konsekwencje podatkowe, m.in. na odpowiedzialność solidarną w VAT za zaległości wystawcy faktury. Aby uniknąć ww. konsekwencji, przy pierwszej takiej płatności powinien złożyć w terminie 14 dni od daty zlecenia przelewu zawiadomienie ZAW-NR do właściwego dla sprzedawcy naczelnika urzędu skarbowego. Mimo zapłaty na rachunek spoza białej listy, Czytelnik nie traci prawa do odliczenia VAT z tytułu takiego zakupu (chyba, że zostanie mu udowodniony brak należytej staranności).